Με τον όρο βουτροφία ορίζουμε τον κλάδος της Κτηνοτροφίας ο οποίος έχει ως αντικείμενο την εκτροφή των βοοειδών και βουβαλιών για την παραγωγή γάλακτος, κρέατος και δέρματος. Ανάλογα με τις παραγωγικές τους ιδιότητες, τα βοοειδή διαφοροποιούνται σε τρεις κύριες κατευθύνσεις, τη γαλακτοπαραγωγική, τη κρεοπαραγωγική και τη μικτή (γάλα και κρέας). Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, στη χώρα μας εκτρέφονται περίπου 730.000 βοοειδή, εκ των οποίων τα 200.000 περίπου είναι γαλακτοπαραγωγής, τα 430.000 είναι κρεοπαραγωγής και τα υπόλοιπα 100.000 είναι μικτής παραγωγής.

Τύποι εκτροφείων

Στην Ελλάδα υπάρχουν τρεις τύποι εκτροφής βοοειδών, ανάλογα με την περιοχή στην οποία γίνεται η εγκατάσταση της κτηνοτροφικής μονάδας:

Εκτροφή βοοειδών σε ορεινές περιοχές

Στις ορεινές περιοχές της χώρας, εκτρέφεται περίπου το 10% του συνολικού πληθυσμού των αγελάδων που αρμέγονται. Συνήθως πρόκειται για οικογενειακή εκτροφή 1-3 αγελάδων. Οι ιδιοκτήτες αρμέγουν τις αγελάδες το πρωί πριν την έξοδο για βοσκή και το βράδυ. Το γάλα χρησιμοποιείται κυρίως για την κάλυψη των αναγκών της οικογένειας ή πωλείται σε τυροκομεία. Η αναπαραγωγή γίνεται με ταύρο που ακολουθεί τα ζώα στη βοσκή. Τα μοσχάρια θηλάζουν για τέσσερις μήνες και στη συνέχεια πωλούνται σε παχυντές.

Εκτροφή βοοειδών σε λοφώδεις και ημιορεινές περιοχές

Στις περιοχές αυτές εκτρέφεται το 20% περίπου του συνολικού πληθυσμού των αγελάδων που αρμέγονται. Συνήθως εκτρέφονται μέχρι και 5 αγελάδες, ενώ σε λοφώδεις περιοχές (εφόσον η γη είναι καλλιεργήσιμη), ο αριθμός τους μπορεί να φτάσει τις 10. Οι αγελάδες αρμέγονται το πρωί πριν την έξοδο για βοσκή, καθώς και το βράδυ μετά την επιστροφή τους από το βοσκότοπο. Η αναπαραγωγή τους γίνεται με φυσική οχεία ή τεχνητή σπερματέγχυση με καθαρόαιμους ταύρους.

Εκτροφή βοοειδών σε πεδινές περιοχές

Στις πεδινές περιοχές εκτρέφεται το 70% περίπου των αγελάδων που αρμέγονται. Πρόκειται για συστηματικές εκτροφές (βουστάσια) ή οικογενειακού τύπου (15-20 αγελάδες), στις οποίες στηρίζεται η βιομηχανία γάλακτος. Πραγματοποιείται μηχανικό άρμεγμα και ψύξη του γάλακτος στη μονάδα. Η αναπαραγωγή γίνεται κυρίως με σπερματέγχυση. Οι κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις αυτού του τύπου είναι σύγχρονες και με επαρκή εξοπλισμό.

Στέγαση

Τα βοοειδή χρειάζονται χώρους στους οποίους θα μπορούν να τρέφονται, να κινούνται με άνεση, να γεννούν και να αρμέγονται, προφυλαγμένα από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Οι χώροι αυτοί αποτελούν τους στάβλους. Οι στάβλοι, οι βοηθητικοί χώροι, οι αποθήκες, καθώς και τα παρασκευαστήρια ζωοτροφών απαρτίζουν το βουστάσιο. Οι στάβλοι πρέπει να διασφαλίζουν στα ζώα ασφαλή και υγιεινή διαβίωση.

Η επιλογή της κατάλληλης μεθόδου σταβλισμού εξαρτάται από το κλίμα, τον τύπο εκτροφής (γαλακτοπαραγωγή ή μικτού τύπου), την επάρκεια ή έλλειψη ζωοτροφών στη μονάδα, το υπάρχον εργατικό δυναμικό και το κόστος εργασίας. Όσον αφορά την εκτροφή αγελάδων για παραγωγή γάλακτος, μπορούμε να διακρίνουμε τρεις τύπους σταβλισμού, οι οποίοι περιγράφονται παρακάτω.

Περιορισμένος σταβλισμός βοοειδών

Η μέθοδος αυτή εφαρμόζεται σε συστήματα εντατικής εκτροφής, σε εκτροφεία που περιλαμβάνουν 40-50 ζώα. Πρόκειται για κλειστό χώρο, στον οποίο τα ζώα είναι παγιδευμένα ή δεμένα σε θέσεις. Κατά προτίμηση, εφαρμόζεται η βραχεία θέση με μήκος 1,5 μ. και πλάτος 1,10 μ. για κάθε αγελάδα. Ανάλογα με τον αριθμό τους, τα ζώα μπορούν να διαταχθούν με τρεις τρόπους:

• Στάβλος μέχρι 10 αγελάδες: Μια σειρά ζώων με φάτνη (0,90μ.) προς τον τοίχο, χωρίς διάδρομο τροφοδοσίας, αλλά με διάδρομο κυκλοφορίας των ζώων από πίσω (1,40μ.).
• Στάβλος 20-25 αγελάδων: Μία σειρά ζώων με διάδρομο τροφοδοσίας (1μ.), φάτνη (0,90μ.) και διάδρομο κυκλοφορίας (1,40μ.).
• Στάβλος για περισσότερες από 20 αγελάδες. Περιλαμβάνει δύο σειρές θέσεων. Αγελάδες με το κεφάλι προς το κέντρο, όπου υπάρχουν δύο διάδρομοι κυκλοφορίας προς τον τοίχο ο καθένας (1,50μ.) και ένα διάδρομο τροφοδοσίας (1,40μ.). Αγελάδες με το κεφάλι προς το τοίχο, όπου υπάρχουν δύο διάδρομοι τροφοδοσίας προς τον τοίχο (1μ.) ο καθένας και ένα διάδρομο κυκλοφορίας (2,2μ.).

Η πρόσδεση των αγελάδων μπορεί να γίνει με τέσσερις τύπους:

1. Αμερικανικός τύπος: Ομαδική παγίδευση 6 έως 12 ζώων (δαπανηρό σύστημα).
2. Ολλανδικός τύπος: Ομαδική απελευθέρωση (απλός, οικονομικός τύπος, αλλά με χρονοβόρα επαναπρόσδεση των ζώων).
3. Γαλλικός τύπος: πρόσδεση του ζώου με αλυσίδα και στις δύο πλευρές της θέσης.
4. Εγκλωβισμένη θέση: Οι αγελάδες είναι ελεύθερες στη θέση τους χωρίς πρόσδεση (πολύ δαπανηρό σύστημα).

Όσον αφορά τις ποτίστρες, τοποθετούνται αυτόματες ατομικές (τύπου λεκάνης) με βαλβίδα προς το εσωτερικό της φάτνης. Συνήθως τοποθετείται μία ποτίστρα ανά δύο ζώα. Η απομάκρυνση των αποβλήτων γίνεται με τάφρο πίσω από τις θέσεις των ζώων μηχανικά ή χειροκίνητα. Το μηχανικό άρμεγμα γίνεται εντός του στάβλου με κινητή μηχανή (εκτροφή έως 10 αγελάδων) ή με μόνιμο σύστημα σωληνώσεων πάνω από τις θέσεις των αγελάδων (εκτροφή περισσότερων από 10 αγελάδων).

Ελεύθερος σταβλισμός βοοειδών

Στη μέθοδο αυτή, τα ζώα κινούνται ελεύθερα σε περιφραγμένο χώρο. Οι αγελάδες αναπτύσσονται σε στεγασμένο και προστατευμένο χώρο (υπόστεγο), σε ατομικές θέσεις. Η διανομή της τροφής γίνεται σε υπαίθρια φάτνη. Η εγκατάσταση περιλαμβάνει και βοηθητικούς χώρους:

• Χώρος αναμονής για άρμεγμα (είσοδος-έξοδος). Στην έξοδο δίνεται συμπληρωματική τροφή, κυρίως συμπυκνωμένη.
• Χώρος αρμέγματος.
• Στεγασμένος χώρος μαιευτηρίου και αναρρωτηρίου.
• Στεγασμένος χώρος ανάπτυξης των νεαρών μοσχαριών (έως 6 μηνών).
• Χώρος αποθήκευσης σανού και άχυρων.
• Χώρος αποθήκευσης συμπυκνωμένων τροφών.
• Χώρος για ενσίρωση των τροφών.

Κάθε αγελάδα χρειάζεται χώρο τουλάχιστον 7 τ.μ. Οι ατομικές θέσεις ανάπαυσης έχουν συνήθως μήκος 2,10 μ. και 1,10 μ. πλάτος και ο διάδρομος στο χώρο ανάπαυσης έχει πλάτος 3 μ.

Ημιελεύθερος σταβλισμός βοοειδών

Στη μέθοδο αυτή γίνεται συνδυασμός του περιορισμένου και του ελεύθερου συστήματος σταβλισμού. Ο στάβλος επικοινωνεί με εξωτερικό, περιφραγμένο χώρο, όπου τα ζώα ασκούνται ελεύθερα μεταξύ του πρωινού και απογευματινού γεύματος. Τη νύχτα, οι αγελάδες μένουν δεμένες στον κύριο στάβλο. Σε περιπτώσεις όπου οι καιρικές συνθήκες δεν το επιτρέπουν, οι αγελάδες παραμένουν εντός στάβλου και κατά τη διάρκεια της ημέρας, όπου τους χορηγείται τροφή στην ειδικά διαμορφωμένη φάτνη.

Διατροφή

Τα βοοειδή είναι μηρυκαστικά και η σωστή διατροφή παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη, στις επιδόσεις παραγωγής (γάλακτος ή κρέατος) και την αναπαραγωγή τους. Η λιποπεριεκτικότητα του γάλακτος είναι μία ποιοτική ιδιότητα που επηρεάζεται άμεσα από την διατροφή του ζώου. Ο επιθυμητός στόχος κάθε γαλακτοπαραγωγού κτηνοτρόφου είναι η επίτευξη υψηλής γαλακτοπαραγωγής (γάλα με υψηλή περιεκτικότητα σε λίπος). Εξαιρετικής σημασίας για την επίτευξη του στόχου αυτού, είναι  η εξασφάλιση ισορροπημένης διατροφής. Μιας διατροφής, δηλαδή, που θα καλύπτει τις ενεργειακές ανάγκες των ζώων, καθώς και τις ανάγκες τους στα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά σε ημερήσια βάση.

Το μεγαλύτερο ποσοστό της διατροφής τους (περίπου 85%) προέρχεται από σιτηρά και χορτονομή. Για κτηνοτροφικούς σκοπούς καλλιεργούνται τα παρακάτω ξηρικά ψυχανθή:

• Βίκος για σανό ή ενσίρωση.
• Μπιζέλι για σανό ή ενσίρωση.
• Κτηνοτροφικό μπιζέλι για καρπό.
• Συγκαλλιέργεια βίκου ή μπιζελιού με κριθάρι ή βρώμη για σανό ή ενσίρωση.
• Κτηνοτροφικά κουκιά για καρπό.
• Κτηνοτροφικό ρεβίθι για καρπό.

Φροντίδα

Εκτός από την εξασφάλιση της διατροφής, της στέγασης και της ευημερίας των ζώων, οι κτηνοτρόφοι οφείλουν να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στη φροντίδα των νεαρών μοσχαριών. Ο κατάλληλος καθαρισμός τους μετά τον τοκετό, η στέγαση (ατομικά ή μετακινούμενα κλουβιά) και η διατροφή τους εξασφαλίζουν υγιή και παραγωγικά ζώα. Επιπλέον, τα νεογέννητα μοσχάρια πρέπει να σημαίνονται όσο πιο νωρίς γίνεται για εύκολη και γρήγορη αναγνώριση της καταγωγής τους.

Σύμφωνα με το Γενικό Σχέδιο Σήμανσης Ζώων, η σήμανση των βοοειδών γίνεται με ενώτιο κίτρινου χρώματος, στο οποίο είναι τυπωμένος ο αριθμός αναγνώρισης του ζώου. Επίσης, συνιστάται η καταχώρηση όλων των στοιχείων του νεογέννητου μοσχαριού (ημερομηνία γέννησης, φύλο, φυλή, κωδικός αναγνώρισης μητέρας) στο Μητρώο Βοοειδών που διατηρείται στη μονάδα. Τέλος, η αποκεράτωση των νεαρών μοσχαριών θεωρείται αναγκαία για την αποφυγή τραυματισμών. Πραγματοποιείται όταν τα νεαρά ζώα είναι 2 έως 4 εβδομάδων, με καυτηρίαση του κεράτινου ιστού στο σημείο της κεφαλής όπου εκφύονται τα κέρατα.