Στη χώρα μας, η αιγοπροβατοτροφία αποτελεί έναν από τους δυναμικότερους κλάδους της κτηνοτροφίας, συμβάλλοντας κατά πολύ στο αγροτικό εισόδημα. Η εκτροφή των αιγοπροβάτων γίνεται με σκοπό την παραγωγή μαλλιού, δέρματος κρέατος και γάλακτος. Η ελληνική αιγοπροβατοτροφία επικεντρώνεται κυρίως στη γαλακτοπαραγωγή, με την εκτροφή ζώων διαφορετικών φυλών με μεγάλη παραλλακτικότητα όσον αφορά τα φυσιολογικά, μορφολογικά και παραγωγικά τους χαρακτηριστικά. Στην Ελλάδα, τα αιγοπρόβατα που εκτρέφονται μπορούν να διακριθούν σε δύο κατηγορίες, τις αυτόχθονες φυλές αιγοπροβάτων (Αγρινίου, Άργους, Καραγκούνικο) και τις ξενικές φυλές προβάτων και αιγών (Assaf, Alpine, Awassi).

Συστήματα Εκτροφής

Στην Ελλάδα, υπάρχουν τρεις τύποι συστημάτων εκτροφής αιγοπροβάτων:

1. Οικόσιτο σύστημα αιγοπροβάτων: Εκτροφή μικρού αριθμού προβάτων ή αιγών από μια οικογένεια. Τρέφονται κυρίως με έτοιμες ζωοτροφές και η εκτροφή τους αποσκοπεί στην κάλυψη των αναγκών της οικογένειας σε γάλα ή κρέας.
2. Ποιμνιακή μετακινούμενη εκτροφή αιγοπροβάτων: Τα αιγοπρόβατα μετακινούνται σε λιβάδια της ορεινής ζώνης κατά τη θερινή περίοδο.
3. Ποιμνιακή μη μετακινούμενη εκτροφή αιγοπροβάτων: Εφόσον το επιτρέπουν οι συνθήκες, τα ζώα βόσκουν στα λιβάδια κατά το μεγαλύτερο διάστημα του έτους. Σύμφωνα με μελέτες, με το συγκεκριμένο σύστημα εκτρέφεται ο μεγαλύτερος όγκος αιγοπροβάτων στη χώρα μας (85% των προβάτων και 82% των αιγών).

Στέγαση

Οι χώροι σταβλισμού των αιγοπροβάτων, γνωστοί ως αιγοπροβατοστάσια, πρέπει να εξασφαλίζουν άνετη κίνηση στα ζώα, καθώς και τον απαραίτητο φωτισμό και αερισμό. Επίσης, σημαντικό ρόλο για την ανάπτυξη των ζώων παίζουν οι συνθήκες του περιβάλλοντος (θερμοκρασία, σχετική υγρασία). Η ιδανική θερμοκρασία για την ανάπτυξη των προβάτων είναι μεταξύ 8-25 ^oC, ενώ για τις αίγες μεταξύ 10-20 ^oC. Θέρμανση απαιτείται μόνο στις ψυχρότερες περιοχές και στους θαλάμους τοκετού και ανάπτυξης των νεαρών ζώων. Όσον αφορά τη σχετική υγρασία, η άριστη τιμή για τα ενήλικα ζώα είναι 60-80%, ενώ για τα νεαρά 70-75%. Ο συνδυασμός των δύο αυτών παραγόντων συμβάλλει στην υγεία και την παραγωγικότητα των αιγοπροβάτων.

Οι σημαντικότεροι παράγοντες που επηρεάζουν το σχεδιασμό και τη δημιουργία της εγκατάστασης είναι οι εξής:

• Κατεύθυνση παραγωγής (γαλακτοπαραγωγή ή κρεοπαραγωγή).
• Μέγεθος της εγκατάστασης (αρχικό, τελικό και πιθανή επέκταση).
• Η φυλή των ζώων.
• Σύστημα εκτροφής.
• Περιβαλλοντικές συνθήκες.
• Οικονομικές δυνατότητες του κτηνοτρόφου.

Μία λειτουργική και καλά οργανωμένη εγκατάσταση περιλαμβάνει χώρους για:

• Ενήλικα θηλυκά και αρσενικά (ξεχωριστοί χώροι).
• Ζώα αντικατάστασης.
• Θηλάζοντα ζώα.
• Αμελκτήριο.
• Αίθουσα γάλακτος.
• Αναρρωτήριο.
• Αποθήκη ζωοτροφών.
• Προαύλιο.
• Χώρος απολύμανσης.

Ανάλογα με τη χρήση τους, οι χώροι ενός αιγοπροβατοστάσιου διακρίνονται σε:

• Βασικός χώρος διαμονής των ζώων (0,9-1,3τ.μ./ενήλικο ζώο, 1,15-1,5 τ.μ./ενήλικο θηλυκό με θηλάζοντα ζώα).
• Λειτουργικός χώρος (διάδρομοι, αμελκτήριο, κλπ.).
• Βοηθητικοί χώροι (αποθήκες ζωοτροφών).
• Χώροι παραγωγής (χώρος διαμονής, αμελκτήριο).
• Χώρος αναπαραγωγής (χώρος τοκετών και ανάπτυξης των νεαρών αιγοπροβάτων).
• Ανοικτοί χώροι (προαύλιο, κλπ.).

Για την ομαλή λειτουργία της εγκατάστασης και την προστασία των ζώων, οι χώροι σταβλισμού θα πρέπει να κατασκευάζονται με κύρια μέριμνα την ελευθερία κινήσεων των ζώων και την εξασφάλιση κατάλληλης θερμοκρασίας, υγρασίας, φωτισμού και αερισμού. Στα σύγχρονα αιγοπροβατοστάσια, ο επαρκής φυσικός αερισμός και φωτισμός του χώρου μπορεί να γίνει με τα ανοίγματα. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζονται τα υλικά και ο εξοπλισμός με τα οποία έρχονται σε επαφή τα ζώα, καθώς δεν πρέπει να είναι επιβλαβή για αυτά.

Ένα τυπικό, σύγχρονο αιγοπροβατοστάσιο περιλαμβάνει:

1. Στέγη: Η στέγη κατασκευάζεται συνήθως με κλίση (18-26^ο) ώστε να εξασφαλίζεται επαρκής φυσικός αερισμός. Σε περίπτωση που η στέγη είναι κατασκευασμένη από λαμαρίνα, η μόνωση θεωρείται αναγκαία (συνήθως με υαλοβάμβακα). Επιπλέον, η ελάχιστη προβολή της στέγης (τουλάχιστον 80 εκ.), προστατεύει την εγκατάσταση από τον ήλιο και τη βροχή.
2. Τοιχοποιία: Η βορεινή πλευρά του αιγοπροβατοστάσιου είναι πάντα κλειστή με συμπαγή τοίχο, οι πλάγιοι είναι και αυτοί κλειστοί, ενώ η νότια πλευρά είναι συνήθως ανοικτή. Το ελάχιστο ύψος των κτιρίων είναι 2,5-3 μ.
3. Δάπεδο: Χρησιμοποιούνται κυρίως δύο τύποι. Τα σχαρωτά δάπεδα και τα δάπεδα με στρωμνή. Τα σχαρωτά δάπεδα διατηρούν τα ζώα καθαρά, αλλά έχουν υψηλό κόστος κατασκευής και συντήρησης. Τα δάπεδα με στρωμνή, κατασκευάζονται συνήθως από τσιμέντο, τούβλα ή ακόμα και γυμνό έδαφος. Πάνω τους τοποθετείται η στρωμνή (άχυρο, πριονίδι ή ροκανίδι), η οποία χρειάζεται συχνή ανανέωση. Έχουν χαμηλό κόστος κατασκευής, αλλά στεγάζουν μικρότερο αριθμό ζώων.

Διατροφή

Η διατροφή αποτελεί το θεμέλιο λίθο της υγείας των αιγοπροβάτων και αντιπροσωπεύει περίπου το 70% των δαπανών μιας κτηνοτροφικής εκμετάλλευσης. Οι τροφές θα πρέπει να καλύπτουν πλήρως τις ανάγκες των ζώων σε θρεπτικά συστατικά, να είναι ασφαλή για την υγεία των αιγοπροβάτων και να διασφαλίζουν την ποιότητα των προϊόντων τους. Μία ελκυστική και ισορροπημένη διατροφή συμβάλλει στην ομαλή ανάπτυξη των ζώων και κατ’ επέκταση στην παραγωγικότητά τους.

Τα πρόβατα και οι αίγες ανήκουν στα μηρυκαστικά ζώα και είναι φυτοφάγα. Η διατροφή τους περιλαμβάνει μεγάλες ποσότητες φυτικών τροφών, κυρίως χλόης. Η κάλυψη των διατροφικών τους αναγκών γίνεται κατά ένα μέρος από τη βοσκή και κατά το υπόλοιπο από τη συμπληρωματική τροφή που τους χορηγείται συνήθως εντός του εκτροφείου. Η συμπληρωματική τροφή αποτελείται από χονδροειδείς ζωοτροφές (άχυρο, μηδική, χόρτο λειμώνων) ή από μείγμα συμπυκνωμένων ζωοτροφών.

Η ποσότητα και η ποιότητα των χονδροειδών ζωοτροφών εξαρτάται άμεσα από το παραγωγικό στάδιο στο οποίο βρίσκεται το ζώο (κυοφορία, γαλακτοπαραγωγή), καθώς και από την ποσότητα χλόης που προσέλαβαν κατά την βόσκηση. Η εκτίμηση της τροφής που καλύπτεται από τη βόσκηση είναι σχεδόν ανέφικτη. Έτσι, ο κτηνοτρόφος καλείται να συμπληρώσει τις ανάγκες των ζώων κυρίως εμπειρικά (σωματική κατάσταση ζώων, γαλακτοπαραγωγή) και κατά τη δική του εκτίμηση. Οι συμπυκνωμένες ζωοτροφές πρέπει να περιέχουν τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία (φώσφορο, ασβέστιο, ιώδιο, κλπ.).

Η επαρκής και ισορροπημένη διατροφή των αιγοπροβάτων είναι εξαιρετικά σημαντική για πρόληψη θανατηφόρων ασθενειών. Πιο συγκεκριμένα, η ανεπαρκής διατροφή κατά το τελευταίο στάδιο κυοφορίας, σε συνδυασμό με κάποιο παράγοντα που προκαλεί στρες στα ζώα (ακραίες καιρικές συνθήκες, μεταφορά, κλπ.), ευνοούν την εκδήλωση της τοξιναιμίας (ακετονομία). Τα ζώα που έχουν νοσήσει παρουσιάζουν ανορεξία, ανησυχητική νευρικότητα και κατήφεια. Σε προχωρημένα στάδια της νόσου, νιώθουν αδυναμία και δεν μπορούν να κινηθούν. Εάν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα, η νόσος οδηγεί τελικά στο θάνατο.

Φροντίδα

Η φροντίδα των αιγοπροβάτων αποσκοπεί στην διασφάλιση της υγείας και της ευημερίας τους. Υγιή ζώα σημαίνει μεγαλύτερη παραγωγικότητα και αυξημένες αποδόσεις στα παραγόμενα προϊόντα. Η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης (αποφυγή συνωστισμού, απολυμάνσεις των χώρων, κλπ.) συμβάλλουν στην ομαλή ανάπτυξη τους.

Κατά την εκτροφή τους, τα αιγοπρόβατα προσβάλλονται από διάφορες ασθένειες, αρκετές από τις οποίες μπορούν να οδηγήσουν στο θάνατο του ζώου, εάν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα. Ο εντοπισμός των άρρωστων ζώων μπορεί να γίνει με παρατήρηση της κατάστασης τους (κανένα ενδιαφέρον για λήψη τροφής, απομάκρυνση από το υπόλοιπο κοπάδι, απάθεια σε ερεθίσματα). Οι κτηνοτρόφοι θα πρέπει να στοχεύουν στην πρόληψη και θεραπεία σημαντικών ασθενειών, όπως η βρουκέλωση, η λοιμώδης ποδοδερματίτιδα, η λιστερίωση και η προαναφερθείσα τοξιναιμία. Αυτό επιτυγχάνεται με την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος είτε μέσω εμβολίων είτε διατροφικά (ενίσχυση της διατροφής με βιταμίνες και ιχνοστοιχεία), έπειτα από συνεννόηση με εξειδικευμένο κτηνίατρο.

Εκτός από την εξασφάλιση της διατροφής, της στέγασης και της ευημερίας των ζώων, οι κτηνοτρόφοι οφείλουν να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στη φροντίδα των νεαρών ζώων. Ο κατάλληλος καθαρισμός τους μετά τον τοκετό και η διατροφή τους εξασφαλίζουν υγιή και παραγωγικά ζώα. Επιπλέον, τα νεογέννητα αιγοπρόβατα πρέπει να σημαίνονται όσο πιο νωρίς γίνεται για εύκολη και γρήγορη αναγνώριση της καταγωγής τους. Η σήμανση μπορεί να γίνει με δύο τρόπους:

• Χρήση των τυπικών ενωτίων που τοποθετούνται στα αυτιά του ζώου. Το χρώμα του ενωτίου είναι κίτρινο.
• Χρήση στομαχικών βόλων ηλεκτρονικής σήμανσης.

Τέλος, μέρος της φροντίδας των ζώων είναι η περιποίηση των μαλλιών και των οπλών τους. Το κούρεμα των προβάτων αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι σε μια κτηνοτροφική εκμετάλλευση και συνήθως πραγματοποιείται κάθε δυο εβδομάδες. Ο τακτικός καθαρισμός των οπλών (πρόβατα και αίγες) από ξένες ουσίες και υλικά που πιθανόν να πάτησαν κατά τη βόσκηση, μπορεί να αποτρέψει τις μολύνσεις (λοιμώδης ποδοδερματίτιδα). Συνιστάται εβδομαδιαίος έλεγχος των οπλών των ζώων και κόψιμό τους κάθε δύο μήνες.

Άρμεγμα

Το άρμεγμα αποτελεί καθημερινή ενασχόληση των κτηνοτρόφων. Μόλις γεννήσει, το θηλυκό αρχίζει να παράγει γάλα σχεδόν αμέσως. Ωστόσο, το άρμεγμα κατά τις πρώτες δύο εβδομάδες απαγορεύεται, καθώς τα νεογέννητα χρειάζονται το πρωτόγαλα. Επίσης, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι το πρωτόγαλα, στις περισσότερες περιπτώσεις είναι ακατάλληλο για ανθρώπινη κατανάλωση.

Μετά το πέρας των πρώτων δύο εβδομάδων, οι κτηνοτρόφοι αρμέγουν τα ζώα τους δύο φορές την ημέρα (πρωί πριν τη βόσκηση και βράδυ). Τα ζώα τοποθετούνται στη θέση αρμέγματος, όπου ακινητοποιούνται κλειδώνοντας το κεφάλι τους ή δένοντας τα πίσω πόδια. Το άρμεγμα μπορεί να γίνει με δύο τρόπους. Με το χέρι ή με μηχανή αρμέγματος. Και στις δύο περιπτώσεις, ακολουθεί πλύσιμο των θηλών σε ειδικά αντιβακτηριδιακά διαλύματα.