Η καλλιέργεια καπνού είναι αρκετά διαδεδομένη στην περιοχή του Βοΐου. Πρόκειται για ιδιαίτερο φυτό και για το λόγο αυτό η καλλιέργεια χρειάζεται συνεχή επίβλεψη και την απαιτούμενη φροντίδα από τους παραγωγούς. Η παγκόσμια παραγωγή καπνού έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, παρά το γεγονός ότι ο καπνός δεν μετέχει στη διατροφή του ανθρώπου, αλλά αποτελεί προϊόν απόλαυσης. Πρόκειται για μια από τις πιο δυναμικές καλλιέργειες σε επίπεδο παραγωγού, καθώς και σε επίπεδο εθνικής και παγκόσμιας οικονομίας. Η σημασία του καπνού σε όλο τον κόσμο είναι μεγάλη, με σημαντικά οικονομικά οφέλη για τους παραγωγούς.

Ο καλλιεργούμενος καπνός ανήκει στο γένος Nicotiana και την οικογένεια των Σολανωδών. Το γένος Nicotiana περιλαμβάνει 66 γνωστά είδη ετήσιων και πολυετών φυτών με διάφορα χαρακτηριστικά. Ανάλογα με το χρώμα των ανθέων, χωρίζεται σε τρεις υποκατηγορίες:

• Tabacum: Δίχωρη κάψα με άνθη κόκκινης απόχρωσης.
• Rustica: Δίχωρη κάψα με άνθη κίτρινα ή πράσινα.
• Petunoides: Δίχωρη, τετράχωρη ή πολύχωρη κάψα με λευκά, ερυθρά ή ιόχροα άνθη.

Το Nicotiana Tabacum είναι το πιο διαδεδομένο καλλιεργούμενο είδος καπνού και καλύπτει τις μεγαλύτερες εκτάσεις καλλιέργειας σε παγκόσμια κλίμακα, σε σχέση με τα υπόλοιπα είδη. Έχει πασσαλώδη ρίζα, η οποία κόβεται κατά τη φύτευση για να αποκτήσει στη συνέχεια νέο, πλούσιο ριζικό σύστημα. Αυτό, εξασφαλίζει στο φυτό τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για ικανοποιητική βιοσύνθεση της νικοτίνης, η οποία μεταφέρεται στα φύλλα. Διαθέτει παχύ βλαστό ύψους 1-2 εκ, αλλά υπάρχουν και τύποι που είναι γιγαντόσωμοι ή νάνοι. Ανάλογα την ποικιλία, τα φύλλα είναι απλά, με ωοειδές, λογχοειδές, ελλειπτικό ή ενδιάμεσο σχήμα και λεία επιφάνεια. Στους απλούς τύπους ο αριθμός των φύλλων είναι 20-30 ενώ στους γιγαντόσωμους τύπους τα φύλλα υπερβαίνουν τα 100. Οι πιο γνωστοί τύποι καλλιεργούμενου καπνού είναι οι Burley, Virginia και τα ανατολικού τύπου καπνά.

Λόγω της ποικιλομορφίας των τύπων που διαθέτει, ο καπνός μπορεί να προσαρμοστεί σε πληθώρα εδαφών, με εξαίρεση τα συνεκτικά, τα αμμώδη και τα αλατούχα εδάφη. Το χωράφι θα πρέπει να έχει καλή αποστράγγιση για την ομαλή ανάπτυξη του φυτού. Η σύνθεση του προϊόντος εξαρτάται άμεσα από τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή. Όσον αφορά τη θερμοκρασία, ο καπνός θεωρείται ως μια από τις πιο θερμοαπαιτητικές καλλιέργειες. Οι σπόροι αρχίζουν να βλασταίνουν από τους 7-10 ^oC μέχρι τους 24-27 ^oC. Ιδανική θερμοκρασία για την ανάπτυξη του φυτού θεωρούνται οι 27 ^oC. Όταν υπάρχει αρκετή ηλιοφάνεια, τα φυτά παράγουν μικρά κύτταρα, λίγες πρωτεΐνες και αρκετούς υδατάνθρακες. Τα φύλλα μεγαλώνουν,   αποκτούν σκουρότερο χρώμα και έντονο άρωμα. Ο μειωμένος φωτισμός επιφέρει αρνητικά αποτελέσματα. Είναι ανθεκτικό στη ξηρασία (κυρίως τα ανατολικού τύπου καπνά), ενώ οι τύποι που ευδοκιμούν σε υγρές περιοχές απαιτούν υγρασία σε όλη τη διάρκεια ανάπτυξης.

Καλλιεργητικές Τεχνικές

• Προετοιμασία εδάφους: Το έδαφος θα πρέπει να είναι καλής σύστασης, με πλούσια λίπανση και προετοιμασμένο κατάλληλα. Το πρώτο όργωμα (25-30 εκ.) γίνεται συνήθως τέλος φθινοπώρου/αρχές χειμώνα και ακολουθείται από το παράχωμα της κοπριάς. Έπειτα, την άνοιξη, γίνονται 1-2 ελαφρότερα οργώματα και σβαρνίσματα για καταστροφή των ζιζανίων. Σε περίπτωση που δεν τοποθετήθηκε οργανική ουσία το φθινόπωρο, γίνεται παράχωση της με τα καλοκαιρινά οργώματα. Πιο συγκεκριμένα, προτιμάται βαθύ όργωμα το φθινόπωρο με τοποθέτηση της κοπριάς, ενώ την άνοιξη γίνεται μόνο επιφανειακή κατεργασία του εδάφους για διατήρηση της εδαφικής υγρασίας και καταστροφή των ζιζανίων.
• Πολλαπλασιασμός: Σπορά σε ειδικά σπορεία, καθώς ο σπόρος είναι πολύ μικρός και απαιτεί κατάλληλες συνθήκες για να φυτρώσει.
• Σπορά: Το σπορείο θα πρέπει να είναι περιφραγμένο και να έχει μεσημβρινή έκθεση, ώστε να είναι αρκετά θερμό. Θα πρέπει να βρίσκεται κοντά στο σπίτι του παραγωγού γιατί χρειάζεται συνεχή επίβλεψη, καθώς και άμεση διαθεσιμότητα σε νερό. Το σπορείο προετοιμάζεται με ένα θερινό, ένα φθινοπωρινό και ένα ή δυο εαρινά οργώματα, ώστε το έδαφος να είναι κατάλληλο για σπορά. Στη συνέχεια το σπορείο χωρίζεται σε πρασιές με πλάτος 1 μ, ανυψωμένες 15-20 εκ. από την επιφάνεια του εδάφους ώστε να εξασφαλίζεται η καλή αποστράγγιση. Η σπορά γίνεται 55-65 μέρες πριν τη φύτευση. Ο σπόρος αναμιγνύεται με στάχτη ή λεπτή άμμο, για ευκολότερη και ομοιόμορφη διασπορά. Έπειτα, ο σπόρος σκεπάζεται με λεπτό στρώμα χωνεμένης κοπριάς.
• Φύτευση: Τα καπνόφυτα θεωρούνται έτοιμα για μεταφύτευση όταν φτάσουν τα 15 εκ. σε ύψος κι έχουν αναπτύξει πλούσιο ριζικό σύστημα. Μεταφέρονται σε δεσμίδες σε όρθια σκεύη μεταφοράς για να μη διπλώσει η ρίζα τους. Η μεταφύτευση γίνεται συνήθως με μεταφυτευτικές μηχανές, οι οποίες δημιουργούν αυλάκια 2-4 σειρών στα οποία τοποθετούν τα φυτά. Έπειτα τα ποτίζουν και πιέζουν το χώμα και από τις δύο πλευρές της γραμμής σποράς, ώστε να φέρουν ξηρό χώμα πάνω στην υγρή επιφάνεια. Η φύτευση μπορεί να γίνει και με το χέρι, όπου προηγείται το άνοιγμα των αυλακιών. Στη συνέχεια το κάθε αυλάκι ποτίζεται και με ειδικό φυτευτήρι ανοίγονται οπές για τη τοποθέτηση των φυτών. Το υγρό χώμα στη βάση των καπνόφυτων καλύπτεται με ξηρό.
• Καταπολέμηση ζιζανίων: Δύο σκαλίσματα, ένα 15-20 μέρες μετά τη φύτευση και ένα 15-20 μέρες αργότερα. Το σκάλισμα γίνεται για αναμόχλευση του εδάφους, με σκοπό τη δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών θερμοκρασίας, υγρασίας και αερισμού. Είναι αρκετά αποτελεσματικό κατά των ζιζανίων. Τα ζιζανιοκτόνα θα πρέπει να εφαρμόζονται με προσοχή και έπειτα από συνεννόηση με ειδικό, για το σχεδιασμό του κατάλληλου πλάνου εφαρμογής.
• Άρδευση: Τακτικό πότισμα μέχρι το φύτρωμα του σπόρου, 1-2 φορές τη μέρα κυρίως τις πρωινές ώρες. Στο χωράφι, ο αριθμός των ποτισμάτων εξαρτάται από την καλλιεργούμενη ποικιλία και τις κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι το πότισμα ελαττώνεται κατά την ταχεία ανάπτυξη των φυτών (30-70 μέρες).
• Λίπανση: Στο σπορείο εφαρμόζεται επιφανειακή λίπανση σε όλους τους τύπους καπνών. Η συνιστώμενη δόση είναι 13-0-48 (N, P, K). Στο χωράφι εφαρμόζεται βασική λίπανση, κυρίως 2-10 ημέρες πριν τη φύτευση.
• Συγκομιδή: Το φυτό θεωρείται έτοιμο για συγκομιδή όταν φτάσει σε πλήρη ωρίμανση, δηλαδή όταν αποκτήσει το τελικό του μέγεθος και τα φύλλα βρίσκονται στην επιθυμητή φυσιολογική κατάσταση. Η συγκομιδή πραγματοποιείται 45-55 μέρες μετά τη φύτευση. Συνήθως αρχίζει μέσα Ιουνίου και τελειώνει το πρώτο μισό του Αυγούστου. Η συλλογή των φύλλων γίνεται συνήθως τις πρωινές ώρες γιατί τα φυτά σπάνε πιο εύκολα. Συλλέγονται σε ομάδες, που αποκαλούνται ‘χέρια’, από κάτω προς τα πάνω και τοποθετούνται σε κοφίνια για να μεταφερθούν στην περιοχή όπου θα γίνει το αρμάθιασμα.
• Αρμάθιασμα: Το αρμάθιασμα μπορεί να γίνει με το χέρι ή με μηχανές. Πρόκειται για τη διαλογή των φύλλων κατά μέγεθος, κατάσταση και ωριμότητα. Ακολουθεί τρύπημα των φύλλων στο κεντρικό νεύρο, ώστε να μην τραυματίζονται τα φυτά και να δημιουργούνται ομοιόμορφες αρμάθες, μήκους 2-3 μ. με 300-500 φύλλα ανά μέτρο. Όταν το αρμάθιασμα γίνεται με μηχανές, χρησιμοποιούνται κυρίως δύο τύποι, η συρραπτική και η διατρητική.

Εχθροί και Ασθένειες

Κατά τη διάρκεια της καλλιέργειας, τα καπνόφυτα είναι ευάλωτα σε διάφορους εχθρούς και ασθένειες που προσβάλλουν έντονα και προκαλούν ποιοτική και ποσοτική υποβάθμιση της καλλιέργειας. Οι σημαντικότεροι εχθροί είναι ο θρίπας  και οι αφίδες, έντομα που απομυζούν τα φύλλα και προκαλούν σχίσιμο, σπάσιμο και καταστροφή τους σε μικρό χρονικό διάστημα, εάν δεν αντιμετωπισθούν έγκαιρα. Η πιο αποτελεσματική μέθοδος είναι η χημική καταπολέμηση, κατόπιν συνεννόησης με εξειδικευμένο γεωπόνο.

Οι πιο σημαντικές ασθένειες των καπνών είναι το ωίδιο και ο περονόσπορος. Το ωίδιο πρόκειται για μυκητολογική ασθένεια και ευνοείται από συνθήκες υψηλής υγρασίας. Χαρακτηριστικό του σύμπτωμα είναι η εμφάνιση λευκού χνουδιού που εξαπλώνεται στα φύλλα και το βλαστό. Ο περονόσπορος οφείλεται σε μύκητα και ευνοείται από την υψηλή υγρασία και τις μέτριες θερμοκρασίες. Οι βροχές και το πότισμα επιδεινώνουν τη μόλυνση. Χαρακτηριστικό σύμπτωμα αποτελεί η εμφάνιση κίτρινων κηλίδων στην πάνω επιφάνεια των φύλλων και γκρι-άσπρο χνούδι στην κάτω επιφάνεια. Αποτέλεσμα της προσβολής είναι η συστροφή των άκρων των φύλλων. Για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των ασθενειών συνιστώνται προληπτικοί ψεκασμοί με κατάλληλα μυκητοκτόνα.